Jaki ustrój Warszawy i aglomeracji

Jaki ma być ustrój Warszawy i aglomeracji? To proste. Politycznie uczciwy – nie dążący do przejęcia władzy. Sprawny organizacyjnie – nieskomplikowany, niekonfliktujący administracji poszczególnych szczebli samorządu, szanujący społeczności lokalne w ich samorządności. Koordynujący zadania ponadlokalne. System powinien wpisywać się w obecny system prawny państwa, więc jak najmniej lex specialis.

Miasto Stołeczne Warszawa powinno być powiatem obejmującym obecne dzielnice warszawskie - jako gminy - oraz gminy podwarszawskie za ich zgodą, a więc jeśli uznają to za korzystne.

Miasto Stołeczne Warszawa powinno wykonywać zadania ponadlokalne służące obsłudze gmin w zakresie zadań powiatu i infrastruktury ponadgminnej. Gminy warszawskie i podwarszawskie powinny mieć takie same prawa, jak każda gmina w Polsce, czyli pełne ustawowe samostanowienie. Jedyna nadrzędność Miasta Warszawy jako powiatu nad gminami powinna się odbywać przez planowanie przestrzenne, tj. taki wpływ na plany miejscowe gmin w obrębie powiatu, który by pozwalał umieszczać w tych planach przedsięwzięcia ponadlokalne, tj. elementy infrastruktury ponadgminnej, technicznej i społecznej, typu szkoły średnie, domy opieki, szpitale, komunikację, drogownictwo, magistrale wodociągowe i kanalizacyjne, sieci energetyczne, telekomunikacyjne itp.

Część powyższych zadań w sensie realizacyjnym/inwestycyjnym nie jest zadaniem powiatu, tylko stosownych gestorów mediów, ale rolą powiatu byłoby umożliwienie ich realizacji przez skoordynowane planowanie przestrzenne. Temu celowi mogą służyć powiatowe ustalenia wiążące gminy w ramach powiatu przy sporządzaniu miejscowych (gminnych) planów zagospodarowania przestrzennego. Powiat w części dotyczącej swoich zadań ustawowych oraz realizatorzy pozostałych zadań publicznych powinni ponosić koszty sporządzania przez gminy planów miejscowych i skutków tych ustaleń typu odszkodowania, wykupy itp. Nikt bowiem nie powinien żyć kosztem drugich. W przypadku braku woli gmin, by wprowadzić zadania ponadgminne do ich planów, należy przewidzieć możliwość arbitrażu wojewody lub marszałka oraz możliwość sporządzenia stosownego planu przez arbitra na koszt powiatu, gdy nie dojdzie do ugody. Takie rozwiązania są w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dla umożliwienia realizacji zadań rządowych i województwa samorządowego.

Pytanie, skąd wziąć pieniądze na realizację tych zadań. Źródeł jest kilka. Mogą funkcjonować równolegle. Pierwsze, to obowiązkowa składka gmin, ale takie rozwiązanie może wzbudzić konflikt, jeśli by była znaczna. Ale poziom 1 % PIT z części PIT należnego gminie może mógłby być kompromisem.

Drugie, to zasilenie powiatu ze składek dobrowolnych gmin oraz budżetu państwa dotacjami na konkretne zadania. Ale jest to źródło niepewne – raczej incydentalne. Od początku ustawy o ustroju miasta do dziś Miasto Warszawa nie dostało choćby złotówki za wykonywanie zadań wynikających ze stołeczności Warszawy typu demonstracje ogólnopolskie, szczyt NATO itp. itd. A są to koszty niemałe. Stołeczność, to głównie bardzo duże koszty komunikacji obsługującej gminy wokółwarszawskie.

Trzecie źródło, to dodatkowy udział powiatu metropolitalnego w podatkach budżetu państwa, ale to rozwiązanie może rodzić opory posłów z innych regionów, szczególnie jeśli ten udział byłby znaczny. Myślę, że poziom 1-2 % PIT byłby akceptowalny.

Czwarte źródło finansowania, to udział powiatu w podziale „janosikowego”, jaki płacą Warszawa i bogate gminy wokółwarszawskie celem wyrównywania różnic rozwojowych (dochodowych) wszystkich gmin w Polsce.

Możliwy jest też mechanizm samoopodatkowania się gmin warszawskich w trybie jednobrzmiących uchwał rad tych gmin lub uchwały podjętej wspólnie przez przedstawicieli tych gmin stosowną większością. Może to być też podwójna większość. Ważny jest bowiem konsensus.

Należy zwrócić uwagę, że powiat metropolitalny ma służyć całej wspólnocie nim objętej, a szczególnie gminom podwarszawskim. Trzeba zwiększyć dostęp obywateli tych gmin do usług oferowanych przez Warszawę. System powinien też działać w przeciwną stronę. Tak, by obie strony mogły z tego tytułu odnieść korzyści, a nie być dla siebie utrapieniem.

Powtarzam. Potrzebna jest uczciwość i partnerstwo celem wykorzystania synergii tkwiącej w układzie metropolitalnym.

Bogdan Żmijewski