Zabytkowe kościoły Warszawy – kościół św. Jakuba na warszawskim Tarchominie

Kościół św. Jakuba na warszawskim Tarchominie jest jednym z nielicznych, najstarszych świątyń w Warszawie, które oparły się zawierusze II wojny światowej. Jest też wybitnym przykładem gotyku mazowieckiego.

Historia dawna kościoła św. Jakuba i majątku tarchomińskiego.

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1427 roku z księgi ławniczej miasta Nowej Warszawy. W II połowie XV wieku właścicielami Tarchomina była rodzina Gołyńskich. Jej przedstawiciele, czyli wojewoda mazowiecki Jakub Gołyński oraz jego syn, Mikołaj Gołyński (kanonik katedralny płocki) wznieśli murowany kościół. Trudno określić rok budowy, ale na jednej z cegieł w prezbiterium odkryto datę ­– 1518, i taką datę przyjmuje się za rok budowy świątyni. Kościół zbudowano na sztucznie usypanym wzniesieniu w celu ochrony przed wylewami Wisły. Konsekrowany przez biskupa płockiego Piotra Dunina Wolskiego w 1583 roku. W czasie najazdu szwedzkiego został ograbiony. Od tego czasu nieużywany niszczał, okoliczne wsie (wraz z Tarchominem) opustoszały, a właściciele Tarchomina często się zmieniali.

Ród Ossolińskich i świetność tarchomińskiego kościoła.

Na początku XVIII wieku dobra tarchomińskie przeszły w ręce możnej rodziny Ossolińskich. Franciszek Maksymilian Ossoliński zainicjował odnowienie i rozbudowę świątyni. Kościół wzmocniono dwunastoma skarpami, otynkowano, wyremontowano dach, na której powstała wieżyczka z sygnaturką, dobudowano skarbiec, zakrystię, przedsionek, postawiono ogrodzenie i kostnicę. Warto wspomnieć o ufundowanych w tym czasie: barokowym ołtarzu, chrzcielnicy z czarnego marmuru, ambonie, chórze muzycznym i podziemnej krypcie, w której spoczął wnuk Franciszka – Ignacy Ossoliński (1775 rok).

W roku 2017 w krypcie rozpoczęto prace konserwatorskie pod nadzorem prof. dr hab. Anny Drążkowskiej z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Obecnie krypta, prócz walorów edukacyjnych, przybliżających tradycje funeralne, stanowi ossuarium – przestrzeń modlitwy za zmarłych i zadumy nad przemijaniem.

Kolejni przedstawiciele rodu Ossolińskich kontynuowali dzieło Franciszka, budując między innymi ołtarze boczne i dzwonnicę. Ostatnim przedstawicielem rodziny Ossolińskich w dobrach tarchomińskich był Józef Salezy Ossoliński, który roztrwonił wielopokoleniowy majątek, prowadząc hulaszcze życie.

Kościół św. Jakuba w czasach nowożytnych

W 1878 roku w kościele zainstalowano siedmiogłosowe organy, które zbudował Józef Szymański z Warszawy. W 1881 roku majątek tarchomiński kupił Władysław Kisiel-Kiślański, dzięki któremu przeprowadzono gruntowny remont kościoła. W latach 1894-1898 naprawiono zewnętrzne tynki, pokryto lastrykiem posadzkę, na ścianach prezbiterium Franciszek Stelmaski namalował postacie czterech ewangelistów oraz św. Stanisława i św. Wojciecha. Ponadto usunięto cztery zniszczone ołtarze, odremontowano ołtarz główny i dwa boczne oraz ambonę.

Tuż przed wybuchem I wojny światowej rozpoczęto działania mające przywrócić świątyni jej pierwotny, gotycki charakter. Prowadzili je Stefan Szyller (1912-1918) i Stanisław Marzyński (1919-1932).

W czasie II wojny światowej kościół stracił dzwony, które zrabowali Niemcy. Uszkodzony został dach i część sklepienia, które to elementy zostały już naprawione w roku 1945.

Obecnie kościół jest siedzibą parafii św. Jakuba Apostoła.

Kościół św. Jakuba wybitnym przykładem gotyku mazowieckiego

Jednonawowy kościół został zbudowany w stylu gotyckim z cegły w wątku polskim, natomiast wnętrze utrzymane jest w stylu barokowym. Znajdziemy w nim liczne zabytki: chrzcielnicę z czarnego marmuru, lichtarze z herbem fundatora, płytę z brązu do krypty, tablice ku pamięci Stadnickich z XVII wieku (Teresa ze Stadnickich, jedna z najzamożniejszych ówczesnych szlachcianek, była żoną Józefa Kantego Ossolińskiego, ich synem był pochowany w krypcie Ignacy Ossoliński), rzeźby Piotra i Pawła z drewna lipowego, posadzka i malowidła czterech ewangelistów, św. Stanisława, św. Wojciecha, w podłodze ozdobna, metalowa płyta z herbem Ossolińskich oraz organy.

Jar Wernik