Wiwat Konstytucja!

Przez całą noc trwały w Warszawie wiwaty. Na Krakowskim Przedmieściu było pełno mieszczan, szlachty i magnatów. Tłumek młodzieży przesiadywał na Rynku popijając węgrzyna. Tu i ówdzie wesoło podśpiewywano, ten i ów toczył gorące dysputy. Nie mamy fortec, kraj nasz na wszystkie strony otwarty, nie może być inaczej zasłoniony, tylko piersiami obywatelów! – wołał do grupy zebranych pod Barbakanem młodzieniec w czapce krakusce z ręką wzniesioną ku górze. Takie sceny i takie sytuacje można było spotkać na każdym kroku. Powszechny był entuzjazm, zapał patriotyczny i atmosfera radości.

Kilka godzin wcześniej owego 3 maja 1791 roku miały miejsce wydarzenia, które na zawsze wpisały się na karty narodowych dziejów. Przed południem burzliwe obrady Sejmu przerwał poseł inflancki Michał Zabiełło. Wstał z miejsca, spojrzał w kierunku króla i zwrócił się, a właściwie krzyknął do posłów: „Jestem za projektem i każdy jest za nim, kto prawdziwie kocha Ojczyznę! Prosimy cię Najjaśniejszy Panie, abyś na wykonanie jego złożył przysięgę”. Większość powstała z miejsc i zawołała: Niech żyje Konstytucja! Widząc, co się dzieje, król skinął na pazia, który podsunął natychmiast krzesło. Stanisław August wspiął się na mebel i po odczytaniu przez biskupa krakowskiego Feliksa Turskiego roty przysięgi, wypowiedział słowo „ślubuję!”Potwierdził tym samym ważność Uchwały Sejmu. W powszechnym uniesieniu posłowie wraz z monarchą wyszli z Zamku, kierując się do katedry. Tam ponownie powtórzono przysięgę i przy okrzykach „Wiwat król!”, „Wiwat wszystkie stany!” rozpoczęło się świętowanie. Tak w największym skrócie można przypomnieć o tym, co wydarzyło się 225 lat temu w Warszawie.

Co było powodem tej powszechnej radości? Co zapowiadała nowa Ustawa Rządowa? O tym trzeba przypomnieć również w telegraficznym skrócie.

Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 roku zmieniała zasadniczo ustrój państwowy, oparty do tego czasu na wolnej elekcji. Rzeczpospolita miała stać się monarchią konstytucyjną. Na miejsce wolnej elekcji wprowadzono elekcję w ramach dynastii Zniesione zostało liberum veto – zasadę umożliwiająca unieważnienie uchwał sejmowych nawet przez jednego posła. Ustawa Rządowa wprowadzała trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą stanowił dwu izbowy parlament, wykonawczą król, a sądowniczą sąd. O tym, że Konstytucja była pierwszym w Europie a drugim na świecie nowoczesnym aktem prawnym nasi pradziadowie, którzy wylegli na ulice 3 maja zapewne nie mieli pojęcia. Natomiast w Petersburgu szybko zorientowano się, jakie znaczenie ma dokument, dzięki któremu rozpoczęła się naprawa Rzeczpospolitej. Nastąpiła interwencja w efekcie, której Konstytucja 3 Maja stała się według słów jednego z jej twórców „ostatnia wolą i testamentem ginącej ojczyzny”.

Mimo rozbiorów, przegranych powstań, pamięć o Konstytucji 3 Maja przetrwała do odzyskania Niepodległości w 1918 r. Z pokolenia na pokolenie przekazywano ją, jako tradycję niosąca na swych ramionach to, co w polskiej polityce mogło być najlepsze. Dążenie do naprawy państwa, obronę wolności, walkę z obcą interwencją. W II rzeczpospolitej był to najważniejsze święto państwowe. Po II wojnie światowej w okresie dyktatury komunistycznej, świętowanie rocznicy majowej było zakazane.

W okresie stalinowskim za publiczne demonstrowanie przywiązania do tego święta groziło więzienie. Pod koniec lat 80-tych władze zmieniły kurs i próbowały „zaadoptować” polskie święto wolności do swoich celów. Służyły temu artykuły w prasie, odprawa wojskowa przed Zamkiem Królewskim i okolicznościowe wystąpienia przedstawicieli reżimu. Społeczeństwo odpowiedziało na tę nieudolną próbę zawłaszczania tradycji patriotycznej manifestacjami w obronie wolności, aresztowanych działaczy opozycji i zniewoleniu. Trzeciomajowe demonstracje były brutalnie i często krwawo tłumione przez siły milicji i ZOMO. Po upadku komunizmu, od 1990 roku 3 Maja jest świętem państwowym.

Jerzy Woźniak
 

Na zdjęciach w galerii poniżej oryginał Konstytucji 3 Maja, która została wystawiona w Muzeum Łazienek Królewskich w Warszawie.