Dokąd doszła Pierwsza Kadrowa

Sam Komendant Józef Piłsudski często go wypytywał, ciekawy nastrojów wśród młodych żołnierzy legionowych. Zaś zanim jeszcze Pierwsza Kadrowa wyruszyła z Oleandrów, instruktorem szesnastoletniego wtedy Kazimierza Pluty-Czachowskiego na kursie strzeleckim był Michał Rola-Żymierski, po kolejnej wojnie też marszałek, tyle, że w PRL. 

Późniejszy pułkownik Kazimierz Pluta-Czachowski, bohater książki Mirosława Lewandowskiego, pozostał na zawsze wierny pierwszemu z marszałków.

I aktywny, zawsze w dobrych sprawach. Nawet pod koniec życia, bardzo już chory, starał się pogodzić założyciela Konfederacji Polski Niepodległej Leszka Moczulskiego z liderem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela Andrzejem Czumą, gdy się poróżnili. Mediował nawet w ich kwestii u prymasa Stefana Wyszyńskiego.  

Jak podkreślił w trakcie dyskusji o książce w centrum edukacyjnym "Przystanek historia" IPN Jan Kasprzyk, minister - szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, publikacja Mirosława Lewandowskiego o Kazimierzu Pluta-Czachowskim stanowi niezbity dowód, jak wielki wpływ mieli piłsudczycy na konspirację czasów II wojny światowej i późniejszą. A także jak silny był nurt niepodległościowy. 

Dla socjologa Andrzeja Anusza, autora książek "Wokół Marszałka" oraz "Nielegalna polityka", nurt niepodległościowy zawiera w sobie imponującą trwałość. Stryjeczny pradziadek uczestnika panelu, towarzysz walki Józefa Piłsudskiego jeszcze z czasów Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, później zaś parlamentarzysta wolnej Polski, Antoni Anusz tworzył deklaracje ideowe międzywojennego ruchu strzeleckiego. W tym samym czasie Pluta-Czachowski, który jeszcze w dwudziestoleciu dosłużył się stopnia pułkownika, pisał dla Strzelca regulaminy. Pomimo przegranej kampanii wrześniowej to piłsudczycy uchwycili w swoje ręce ster rodzącej się konspiracji. Z ich grona wywodził się prezydent Warszawy Stefan Starzyński. Także oni wytworzyli napięcie wokół powrotu marsz. Edwarda Rydza- Śmigłego do Polski. Jednak Stefan Grot-Rowecki, który również był piłsudczykiem, wodza potraktował brutalnie. W imię racji stanu, bo kontynuacją państwa był wyłoniony z przedwojennej opozycji emigracyjny rząd generała Władysława Sikorskiego. Wśród głównych organizatorów konspiracji znalazł się Kazimierz Pluta-Czachowski, później zwolennik - jeden z dwóch w ścisłym kierownictwie podziemia obok Kazimierza Iranka-Osmeckiego - zwolennik odwleczenia wybuchu Powstania Warszawskiego. Którego bohaterem również dane mu było zostać. 

Biograf tego ostatniego Mirosław Lewandowski rzecz ujmuje w ten sposób, że nurt niepodległościowy stał się owocem tego, co najważniejsze w tradycji, wywodzącej się od Piłsudskiego. Politykę traktuje ona jak wyzwanie intelektualne. Pozwala to realizować plan maksimum nawet w niesprzyjających okolicznościach.   

Licząca prawie 1500 stron dwutomowa książka Lewandowskiego, wywodzącego się ze środowiska krakowskiej KPN, zawiera w sobie liczną cenną dokumentację, w tym pasjonujący dziennik Pluty-Czachowskiego z brzemiennego wydarzeniami 1914 roku. I cały koloryt epoki. To jednak biografia a nie hagiografia. Nie tai brutalności, jakiej doznaje rekrut w czasie szkolenia. Wspomina o sprośnych piosenkach, wyśpiewywanych w trakcie przemarszów i wydawania posiłków przez legionistów, bo przecież wiadomo, że nie zawsze wyłącznie "Pierwszą brygadę" chłopcy intonowali. Przybliża nam postać człowieka, który począwszy od wymarszu z Oleandrów następne 65 lat życia w całości poświęcił służbie wolnej Polsce: jako żołnierz, oficer zawodowy, działacz strzelecki i konspirator czasów wojny. Więzień polityczny z okresu stalinowskiego i współtwórca odrodzenia nurtu niepodległościowego, gdy już stało się to możliwe. Jak rzecz ujął minister Jan Kasprzyk, to właśnie środowisko Pluty-Czachowskiego wychowało pokolenie KPN. Dla którego niepodległość stała się już faktem i zdobyczą.

Mirosław Lewandowski. Kazimierz Pluta-Czachowski "Kuczaba". Instytut Historyczny im. Ostoi-Owsianego, Akces, Warszawa 2022