Rafał Grupiński. Czy filozofia pomaga w czasie pandemii?

Z Rafałem Grupińskim krytykiem literackim i posłem Koalicji Obywatelskiej rozmawia Łukasz Perzyna.

- Gdy wchodzi się do parlamentu tak jak dziennikarze przez Senat, od razu rzuca się w oczy wystawa poświęcona medykom walczącym z pandemią. Świetnie, że ją zorganizowano. Ale gdy idę korytarzem pomiędzy manekinami w kombinezonach medycznych, czasem któremuś z nas zdarza się z roztargnienia powiedzieć jednej z tych figur "dzień dobry", gdy się widzi, że ludzka sylwetka się rysuje - to wszystko skłania do zastanowienia, jak mocno niemal wszystkie myśli związane są teraz z pandemią. Czy książki, wiedza, obiegowo pojmowana mądrość jakoś w tym pomagają?

- W książkach, co oczywiste szukamy odpowiedzi na podstawowe pytania, na pewno refleksja nad sytuacją okazuje się reakcją korzystniejszą, niż zagubienie, wynikające z lęku przed koronawirusem.   

- We Francji znakomicie sprzedaje się "Dżuma" Alberta Camusa, miłośnicy ambitnych lektur zgłębiają "Dekameron" Giovanniego Boccaccio, którego akcja dzieje się w trakcie XIV-wiecznej epidemii zwanej czarną śmiercią. Czy zainteresowania intelektualne ułatwiają nam przeżycie tego trudnego czasu?

- Zapewne każdy, kto prowadzi bogatsze duchowo i inetelektualnie życie znosić będzie związane z pandemią ograniczenia lepiej, niż ktoś, kto na przykład od momentu ukończenia studiów nie miał czasu na lektury ani kontynuowanie bardziej rozległych zainteresowań. Z dwóch dominujących dziś kategorii ludzi gorzej odczuwają ten czas osoby niezmiernie aktywne, których działania musiały zostać ograniczone, niż skupione na pracy nad książkami, zamknięci we własnych pracowniach artyści, pracujący nad kolejnym dziełem naukowcy. Dla tych ostatnich bowiem chociaż jest to czas zły jak dla nas wszystkich, to jednak również w pewnym sensie dodatkowo podarowany. Skupiają się bardziej na pracy intelektualnej niż na udziale w życiu wspólnoty akademickiej, które ogranicza się do niezbędnego minimum, gdy uczelnie przestawiły się na pracę zdalną. Aktorzy nie mogą grać ani artyści wystawiać swoich dzieł przed publicznością. Ciężej na pewno jest tym, którzy pozostawali bardziej aktywni i nastawieni na społeczne działania, których dziś brakuje. Gdy trzeba się samemu ograniczać, może to prowadzić do kryzysu. Trudno wysiedzieć w domu temu, kto przyzwyczajony jest do uprawiania sportu, rywalizacji, dawki adrenaliny, jaką dają wysiłek fizyczny na świeżym powietrzu i konkurencja. 

- Młodzi mają najgorzej, bo przecież szkoły pracujące w trybie zdalnym... zachowują to, co młodzieży kojarzy się z obowiązkiem i przymusem: sprawdziany i oceny. Odpada to, co wiąże się z przyjemnością: szkoła jako miejsce spotkania, wymiany myśli żartów nawet, bo wymiana memów w sieci to co innego?

- Młodzi po swojemu to sobie rekompensują, moja córka przed maturą odbywała długie spacery z koleżankami po Polu Mokotowskim czy Łazienkach, śmiałem się, że perypatetyczne...

- ...jak filozofowie, uczniowie Arystotelesa, którzy przechadzali się i dyskutowali.

- Wkraczanie w dorosłość wymaga umiejętności budowania życia społecznego, oczywiście, że młodzi po swojemu to sobie organizują. Pamiętam, jak w szkole przygotowaliśmy kabaret...

- ...a my w Liceum Batorego wystawiliśmy "Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza, chociaż to był akurat karnawał demokracji bo rok szkolny 1980/81, to nie sądziłem wówczas jeszcze, że Sejm stanie się miejscem, gdzie będę bywał pięć razy w tygodniu?

- Inicjatywy, imprezy, życie społeczne przybierać będą takie formy, jakie w pandemii okazują się możliwe, na pewno dla młodzieży ograniczenia okazują się najtrudniejsze do zniesienia, ale ona też znajduje sposób na to, jak być razem.

- Właścicielka antykwariatu na warszawskim Solcu spytana jakie książki teraz się sprzedają, powiedziała mi: zdziwi się pan, ale filozofia. Wszystko, co jej dotyczy. Szukamy odpowiedzi na podstawowe pytania?

- To ciekawe, chociaż nie potrafię do końca uzasadnić, dlaczego tak się dzieje, pewnie ma to związek z bliskością Uniwersytetu.      

- ...przecież uczelnie przestawiły się na naukę zdalną?

- Tak, ale studenteria zna swoje stare szlaki. Kłębi się tam, gdzie lubi być. Otwarty jest antykwariat w gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej, często tam bywam, wokół działają wciąż knajpki z jedzeniem na wynos. W sieci dalej oferowane są książki, na aukcjach osiągają wysokie ceny, to potwierdza obserwację z antykwariatu w którym Pan rozmawiał.